Labirinti i Absurdit: Kafka, Kamy dhe Sartri në kërkim të kuptimit

Shekulli i njëzetë lindi mes krismave dhe heshtjes së tokës së gjakosur. Luftërat botërore, makinat e reja të shkatërrimit, shpresat për një përparim të pandalshëm dhe zhgënjimi i madh që pasonte çdo premtim – të gjitha këto e lanë njeriun të zhveshur, pa strehë, përballë pyetjes së lashtë: pse të jetoj? Tre shpirtra të ndryshëm, të lidhur nga i njëjta ankth dhe e njëjta vetmi, u ngritën mbi këtë horizont të errët për t’i dhënë formë kësaj pyetjeje: Franc Kafka, Alber Kamy dhe Zhan-Pol Sartri.

Në veprën Procesi, Kafka na jep një tabllo të ftohtë të pafuqisë njerëzore. Jozef K., një njeri i zakonshëm, befas një mëngjes gjendet i arrestuar, pa e ditur pse, pa mundur kurrë të zbulojë arsyen e fajit të tij. “Dikush duhej të kishte shpifur për Jozef K.-në, sepse pa bërë asgjë të keqe ai u arrestua një mëngjes.” Këtu fillon udhëtimi i tij nëpër korridore të mjegullta, ku çdo derë hapet drejt një tjetre edhe më të errët. Ky proces nuk ka gjykim të drejtë, as akt përfundimtar, por vetëm një vorbull të pafundshme procedurash dhe autoritetesh të padukshme. Kafka na tregon se bota është një gjykatë e paemër, ku individi endet pa busull, me një faj që nuk mund ta shpjegojë, por që e ndjek kudo. Absurdi këtu nuk është thjesht një teori, por një përjetim i rëndë, një kafaz i padukshëm ku shpirti thithet ngadalë.

Alber Kamy, duke parë të njëjtën botë, nuk kënaqet me pasqyrimin e errësirës, por kërkon një përgjigje që të ngrihet mbi të. Tek Miti i Sizifit, ai nis nga pyetja e vetme thelbësore: “A ia vlen jeta të jetohet?” Për të, absurdi nuk është një përfundim, por një nisje. Bota hesht, kuptimi mungon, por pikërisht aty njeriu mund të gjejë forcën për t’u rebeluar. Sizifi, i dënuar të ngrejë gurin në majë të malit dhe ta shohë të rrokulliset sërish, bëhet simboli i ekzistencës njerëzore. Dhe megjithatë, Kamy thotë: “Duhet ta imagjinojmë Sizifin të lumtur.” Në këtë dënim pa fund, njeriu mund të gjejë një formë lirie, një lumturi të hidhur që lind nga vetëdija dhe pranimi i absurdit. Tek romani I Huaji, Merso, që përballë vdekjes refuzon të gënjejë për besime që nuk i ka, mishëron këtë revoltë: ai nuk shpëton, por nuk dorëzohet. Në heshtjen e tij, Kamy sheh dinjitetin e njeriut që zgjedh të mos mashtrojë.

Zhan-Pol Sartri, nga ana tjetër, i shikon të gjitha këto si një sfond për një thirrje më të madhe: lirinë. Në esenë e tij Ekzistencializmi është humanizëm, ai shpall se “njeriu është i dënuar të jetë i lirë”. Fjalia tingëllon si një mallkim, por është thelbi i filozofisë së tij. Nuk ka Zot që të na japë kuptim, nuk ka ligj të përjetshëm që të na udhëheqë; ne vetë duhet ta ndërtojmë kuptimin, çdo ditë, me çdo zgjedhje që bëjmë. Tek romani Të Vjella, Rokenë përjeton neverinë e ekzistencës së zhveshur, ku çdo gjë i duket e huaj, e tepërt. Por në këtë neveri, Sartri sheh lindjen e një të vërtete: se njeriu nuk është gjë tjetër veç asaj që ai bën nga vetja. Çdo akt, çdo vendim është një shpallje universale, një krijim i ri që nuk i detyrohet askujt përveç vetes. Ky është ankthi i lirisë, por edhe shpresa e vetme për një kuptim që nuk na jepet nga jashtë, por që buron nga vetja jonë.

Në këtë dialog të heshtur, të tre zërat përplasen dhe plotësohen. Kafka na lë të ndiejmë peshën e mureve të padukshme, Kamy na mëson të shtyjmë gurin me krenari dhe sfidë, ndërsa Sartri na ngarkon me barrën e krijimit të vetë kuptimit tonë. Jozef K. endet në një gjyq pa fund, Sizifi ngre gurin dhe buzëqesh në mes të kotësisë, Rokenë sheh neverinë dhe kupton se vetëm ai është përgjegjës për jetën e tij. Tre imazhe, tre pasqyra të së njëjtës pyetje: si të jetosh kur bota nuk ofron asnjë përgjigje?

Ndoshta përgjigjja nuk është të zgjedhim njërin dhe të mohojmë të tjerët. Nga Kafka mësojmë dhimbjen e pafuqisë dhe absurditetin e strukturave që na përpijnë. Nga Kamy marrim guximin për të pranuar heshtjen e universit pa e ulur kokën. Nga Sartri marrim peshën e lirisë, që na thotë se çdo akt i yni është themeli i një kuptimi të ri. Dhe ndoshta vetëm duke i vënë në bisedë këto tri vizione, njeriu i shekullit tonë mund të përballet me boshllëkun që e rrethon. Absurdi nuk zhduket, por mund të shndërrohet: në pasqyrë që na thyen, në gur që na forcon, në liri që na djeg, por që gjithsesi na jep një arsye për të ecur përpara.

Në fund, labirinti i absurdit nuk ka dalje të qartë. Ai është i pafund, si korridoret e gjykatës kafkiane, si rrokullisja e gurit të Sizifit, si zgjedhjet e përhershme të lirisë sartiane. Por në këtë udhë të errët, njeriu zbulon diçka të fshehtë: se ndonëse kuptimi nuk është i dhënë, mund të lindë nga vetë kërkimi. Dhe ky kërkim, sado i kotë të duket, është shenja më e lartë e humanitetit tonë. Në labirint, në mal, në neveri – kudo ku njeriu e përjeton absurditetin – aty ndodhet edhe mundësia e vetme për ta shndërruar jetën në art.