Mjaft me ekonominë e shezllonit: si Shqipëria mund të kalojë nga turizmi te prodhimi, inovacioni dhe taksat që nxisin punën

Shqipëria po mbështetet shumë te turizmi

Në vitin 2024, Shqipëria priti 11.7 milion turistë dhe arkëtoi 5 miliardë euro nga turizmi – shifra rekord që bënë bujë në media. Në shikim të parë duket si fitore e madhe. Por këto para vijnë kryesisht gjatë dy muajve të verës dhe janë të lidhura me plazhet, hotelet dhe restorantet.

Në gjashtëmujorin e parë 2025, rritja e të ardhurave nga turizmi u ngadalësua në vetëm 7.7%, shumë më pak se vitet e mëparshme. Ky është sinjal i qartë se kapacitetet po mbushen: rrugët, plazhet dhe qytetet kanë kufi, dhe nuk mund të shtojmë pafundësisht turistë.

Ndërkohë, eksportet e mallrave ranë me 15.4% në 2024 dhe rritja ekonomike mbeti në 3.9%, larg ritmeve që do të na rrisnin pagat dhe do të ndalonin emigracionin. Një pjesë e madhe e investimeve të huaja po shkon te ndërtimet, duke rritur çmimet e apartamenteve, jo te fabrikat apo teknologjia që krijojnë vende pune me vlerë të lartë.

Pse ky model është i rrezikshëm

Turizmi është i çmuar, por nuk mund të jetë baza e vetme e zhvillimit. Ka tre probleme themelore:

Sezonaliteti: shumica e punëve krijohen vetëm për verë. Në dimër ekonomia ftohet.

Vulnerabiliteti: një krizë, një pandemi, apo edhe një verë me mot të keq mjaftojnë të rrëzojnë të ardhurat.

Produktivitet i ulët: shërbimet turistike kanë pak hapësirë për rritje produktiviteti – një kamarier nuk mund të shërbejë dhjetë herë më shumë vetëm sepse ka teknologji.

Nëse duam paga më të larta, duhet të kemi burime të ardhurash që punojnë 12 muajt e vitit: prodhim, eksporte dhe shërbime me vlerë të lartë.

Tatimi mbi Fitimin 9% – oksigjen për prodhimin dhe inovacionin

Tatimi mbi Fitimin është taksa që paguajnë bizneset mbi fitimin neto. Shqipëria e ka sot 15%, por kjo nuk mjafton për të tërhequr investime në industri dhe teknologji.

Për të qenë realisht konkurrues, norma duhet të ulet në 9%, njësoj si në Hungari – vendi me tatimin më të ulët në BE. Hungaria, pasi e uli këtë taksë, pa një bum në prodhimin e automjeteve dhe baterive, dhe tërhoqi miliarda euro investime nga kompani si BMW dhe CATL.

Një Tatim mbi Fitimin 9% do të thotë që bizneset shqiptare dhe të huaja do të mbajnë më shumë kapital për të investuar në pajisje, robotikë dhe paga më të larta. Kjo i jep Shqipërisë shansin të kthehet në një qendër prodhimi për rajonin, duke tërhequr edhe kompanitë e diasporës që sot investojnë në Kosovë, Mal të Zi ose Maqedoni.

Ky hap duhet të shoqërohet me:

Kredi tatimore 20–30% për kërkim-zhvillim dhe adoptim të teknologjive të reja.

Ulje kontributesh për punonjësit teknikë dhe inxhinierët për tre deri pesë vjet.

Patent Box – një regjim special që takson me vetëm 5–7% fitimet nga pronësia intelektuale, softi dhe patentat e zhvilluara në Shqipëri.

Ky kombinim nuk është thjesht “ulje taksash për biznesin”, por një plan për të krijuar vende pune të paguara mirë, që sjellin stabilitet ekonomik.

Nga tokë dhe det, te produkte dhe eksporte

Shqipëria nuk mund të mbështetet vetëm në shfrytëzimin e pasurive natyrore në formën e lëndëve të para. Minerali i kromit duhet përpunuar në vend, duke krijuar fabrika dhe vende pune. Energjia diellore dhe e erës duhet të zhvillohet me kontrata të hapura dhe kërkesa që një pjesë e pajisjeve dhe mirëmbajtjes të bëhen nga kompani shqiptare.

Në bregdet, ndërtimi i pakontrolluar duhet frenuar dhe të vendoset një tarifë mjedisore për resortet që të financojë kanalizimet dhe riciklimin. Kjo mbron natyrën, rrit cilësinë e turizmit dhe e bën më fitimprurës për banorët lokalë.

Shansi i madh i Shqipërisë në epokën e AI

Po jetojmë në revolucionin industrial më të madh në histori: Inteligjenca Artificiale (AI) po ndryshon mënyrën si prodhohen mallrat dhe si krijohen shërbimet. Shqipëria ka mundësinë të hyjë direkt në epokën e prodhimit të zgjuar.

Duhet të ndërtojmë një program kombëtar “1000 fabrika të vogla” për agropërpunim dhe komponentë industrialë, që lidhen me zinxhirët e furnizimit të BE-së. Një korridor eksporti digjital do të ndihmonte kompanitë tona të IT-së, dizajnit dhe shërbimeve financiare të dalin në tregjet ndërkombëtare. Zona ekonomike speciale me doganë brenda dhe leje brenda 45 ditësh do t’i japin investitorit besim dhe siguri.

Çfarë do të thotë kjo për qytetarin e zakonshëm

Një normë Tatimi mbi Fitimin 9% nuk është thjesht çështje numrash – është çështje jete. Do të thotë më shumë fabrika, më shumë vende pune, paga më të larta dhe mundësi për të rinjtë që sot po mendojnë të ikin. Do të thotë që një fermer nga Lushnja mund të përpunojë produktin e tij në vend dhe ta shesë në Gjermani, duke fituar dyfish. Do të thotë që një i ri nga Tirana mund të hapë një startup pa u mbytur nga taksat dhe burokracia.

Një vizion për Shqipërinë 2040

Nëse veprojmë tani, Shqipëria e vitit 2040 mund të jetë një vend me paga dyfish më të larta, me qytete që nuk boshatisen në dimër, me turizëm cilësor, industri eksportuese dhe qendra teknologjie. Nëse jo, rrezikojmë të ngecim në modelin e “plazhit dhe betonit”, me ekonomi të brishtë dhe rini që ikën.

Nga ekonomia e shezllonit te ekonomia e punës

Turizmi mbetet i rëndësishëm, por nuk mjafton. Me Tatimin mbi Fitimin 9%, investime në prodhim dhe inovacion dhe politika që mbrojnë burimet natyrore, Shqipëria mund të kalojë nga ekonomia e shezllonit në ekonominë e punës, prodhimit dhe kodit.

Ky është momenti për të vepruar. Tani është koha të marrim vendime që do të përcaktojnë nëse vendi ynë do të jetë thjesht një destinacion veror apo një histori suksesi ekonomike në Europë.