Përse sot Antonio Gramshi është më i rrezikshëm se Karl Marks

Ndoshta pak njerëz janë të vetëdijshëm se rrënjët ideologjike të politikës “woke” dhe të kulturës “cancel” nuk vijnë ekzaktësisht nga universitetet postmoderne amerikane, por nga një marksist italian që shkruante i mbyllur në qeli pothuajse një shekull më parë. Antonio Gramsci, teoricien politik i burgosur nga regjimi i Musolinit, theksonte se revolucionet nuk triumfojnë përmes dhunës, por përmes kapjes së kulturës. Ai besonte se pushteti mbahet jo vetëm përmes forcës, por përmes “hegjemonisë” – kontrollit të ideve, gjuhës dhe normave morale. Për të ndryshuar shoqërinë, duhet më parë të ndryshosh mënyrën si njerëzit e perceptojnë realitetin.

Kjo ide u bë fara e asaj që sot quajmë luftë kulturore. Ndërsa Karl Marksi u përqendrua te klasa punëtore dhe ekonomia, Gramsci pa se beteja e vërtetë zhvillohej në shkolla, media, universitete dhe fe – në institucionet që formojnë imagjinatën shoqërore. Pasi këto institucione të kontrolloheshin, transformimi politik do të vinte natyrshëm.

Në ditët tona, strategjia gramshiane (Gramscian) është rishpikur nëpërmjet asaj qe quhet ‘Critical Race Theory’. Kjo teori, e cila ka fituar ndikim të madh në akademinë perëndimore, pohon se ligji dhe institucionet shoqërore nuk janë neutrale, por shërbejnë për të ruajtur privilegjin dhe pushtetin. Qëllimi, prandaj, është të ekspozohen e të çmontohen këto struktura të fshehta dhe të rindërtohet shoqëria mbi themele të reja morale.

Kjo është pikërisht logjika gramshiane “kundër-hegjemonisë”: krijimi i një rendi të ri moral që zëvendëson të vjetrin. Ajo që filloi si analizë marksiste e klasave shoqërore u zgjerua për të përfshirë racën, gjininë dhe seksualitetin – të gjitha si sisteme të ndërlidhura shtypjeje. Gramsci vetë e kishte parashikuar këtë zgjerim dhe ridimensionim të “Luftës së Klasave” kur shkruante se “grupet e margjinalizuara të historisë nuk përfshijnë vetëm të shtypurit ekonomikisht, por edhe gratë, pakicat racore dhe të tjerë të përjashtuar nga pushteti kulturor.”

Pasojat e këtij ndryshimi intelektual janë sot të dukshme në jetën politike dhe kulturore të Amerikës dhe Europës. Politikat dhe lëvizjet shoqërore synojnë gjithnjë e më shumë të riformësojnë shoqërinë sipas një ortodoksie të re. Kjo ka rezultuar në dobësim të familjes tradicionale, shtyrjes së fesë drejt margjinave (skajeve te hapësirës publike) dhe “anulimit” (Cancel) të atyre që guxojnë të vënë në dyshim këtë rend të ri moral.

𝐅𝐚𝐦𝐢𝐥𝐣𝐚 𝐝𝐡𝐞 𝐅𝐞𝐣𝐚

Familja, dikur shtylla e stabilitetit shoqëror, po paraqitet gjithnjë e më shumë si relike shtypjeje – një mekanizëm që ruan patriarkinë, heteronormativitetin dhe privilegjin e trashëguar. Struktura tradicionale familjare, dikur e idealizuar, tani shihet si burim pabarazie. Politikat arsimore dhe sociale shpesh i japin përparësi formave alternative familjare ose ndërhyrjeve shtetërore në vend të autoritetit prindëror. Kjo gërryerje e autoritetit të familjes ndjek saktësisht modelin e Gramsci-t: dobëso institucionet që mbajnë rendin moral të vjetër dhe normat e reja do të ngjizen vetvetiu.

Feja përballet me një situatë të ngjashme. Në logjikën gramshiane, Kisha (feja) ishte një nga bastionet kryesore të hegjemonisë kulturore – burim i legjitimitetit moral që mbronte hierarkitë tradicionale. Prandaj, për të arritur revolucionin kulturor, ajo duhej zëvendësuar. Sot, feja në hapësirën publike tolerohet vetëm nëse përputhet me vlerat sekulare. Besimet fetare që kundërshtojnë moralin progresist në çështje si gjinia apo seksualiteti përshkruhen si rrezik për harmoninë shoqërore. Qëllimi nuk është shkatërrimi (ndalimi) i fesë, por neutralizimi i saj – ta bësh të parëndësishme në debatin publik.

𝐊𝐮𝐥𝐭𝐮𝐫𝐚 𝐞 “𝐂𝐚𝐧𝐜𝐞𝐥”-𝐢𝐭

Shprehja më e dukshme e trashëgimisë të Gramsci-t është “kultura e cancel” (cancel culture). Në rendin e ri moral, mospajtimi nuk është më thjesht gabim – është rrezik. Ata që vënë në dyshim dogmat e reja për racën, gjininë apo identitetin rrezikojnë karrierën dhe reputacionin. Universitetet dhe platformat mediatike, dikur hapësira të lirisë intelektuale, janë kthyer në roje të këtyre dogmave të reja.

Kjo formë presioni shoqëror është saktësisht ajo që Gramsci e quante “lufta e pozicioneve”: një betejë jo me armë, por me fjalë, norma dhe turpërim publik. Qëllimi i “cancel culture” nuk është dialogu, por nënshtrimi – ta bësh mospajtimin të pamendueshëm duke kontrolluar kufijtë e së pranueshmes në debatin publik.

𝐍𝐣ë 𝐫𝐞𝐯𝐨𝐥𝐮𝐜𝐢𝐨𝐧 𝐢 “𝐡𝐞𝐬𝐡𝐭𝐮𝐫”

Gjetja e zgjuar – dhe rreziku – i projektit gramshian qëndron në aftesinë për të mos u shquar, dalluar plotësisht. Ky projekt nuk synon të rrëzojë qeveritë, por të pushtojë kulturën. Zëvendëson menyrën për të bindur dikë me intimidimin moral dhe e përkufizon tolerancën si konformitet. Dhe, meqë paraqitet si kërkim, përpjekje për drejtësi, kjo qasje i çarmatos kritikët që tremben të etiketohen si reaksionarë apo paragjykues dhe fanatikë.

Megjithatë paradoksi është i qartë. Një lëvizje që nisi në emër të çlirimit po imiton format e shtypjes që dikur denonconte. Shoqërinë e ndan në kategori të pandryshueshme viktimash dhe shtypësish; kërkon jo barazi, por nënshtrim ideologjik. Dhe në këtë proces minon vetë parimet liberale që dikur lejuan përparimin: debatin e lirë, ndërgjegjen individuale dhe pluralizmin.

Sfida për ata që vlerësojnë këto parime nuk është të imitojnë zellin e luftëtarëve kulturorë, por të gjejnë kurajon morale për t’i mbrojtur. Përgjigjja ndaj hegjemonisë kulturore nuk është censura e kundërt, por guximi – aftësia për të folur lirshëm edhe kur heshtja duket më e sigurt.

Sot nuk jemi përballë një ndryshimi spontan kulture, por përballë fryteve të një strategjie intelektuale shekullore. Lëvizjet “woke” dhe “cancel” janë revolucioni i gjatë gramshian që synim kanë: një fushatë për të riformësuar shoqërinë duke ripërkufizuar vetë moralin. Nëse kjo çon drejt rinovimit apo shkatërrimit, do të varet nga aftësia e mbrojtësve të vlerave tradicionale dhe lirive individuale për të reaguar – jo me zemërim, por me arsyetim, durim dhe të vërtetën.