Subversioni Ideologjik dhe Kriza e Shpirtit Perëndimor

Që nga lindja e qytetërimit modern perëndimor, ideologjitë kanë qenë motor i ndryshimeve shoqërore. Por veçanërisht në shekullin XX e XXI, transformimet kulturore dhe psikologjike që kanë përfshirë Europën dhe SHBA-në kanë marrë përmasa që nuk kufizohen vetëm në ekonomi ose politikë të jashtme – ato kanë prekur shpirtin e shoqërisë. Një nga teoritë më interesante për këtë proces është ajo e Yuri Bezmenov, i cili paralajmëroi se shkatërrimi i një kombi nuk vjen më nga tanke apo raketa, por nga shndërrimi i mendjes dhe i zemrës së brezave përmes një procesi që ai e quante subversion ideologjik.

Katër fazat e subversionit ideologjik

Bezmenov i përshkruan katër faza: demoralizimin, destabilizimin, krizën dhe normalizimin. Në fazën e parë, përmes arsimit, mediave dhe kulturës popullore, brezat e rinj fillojnë të humbasin lidhjen me rrënjët e tyre historike dhe morale. Amerika dhe Europa, që dikur krenoheshin për trashëgiminë e tyre biblike, iluministe e klasike, filluan që në vitet ’60 të përjetonin një revolucion kulturor: muzika, arti dhe filozofia e re radikale sollën konceptin e lirisë absolute, ndonjëherë të shkëputur nga përgjegjësia. Në këtë periudhë, lëvizjet hippie dhe protestat kundër luftës së Vietnamit sollën një kulturë të re që sfidonte çdo autoritet dhe promovonte një utopi të barazisë universale.

Universitetet u bënë laboratorë ideologjikë. Katedrat e filozofisë, sociologjisë dhe studimeve kulturore, të ndikuara nga teoritë postmoderne dhe marksiste, shpesh e zëvendësuan kërkimin për të vërtetën me kritikën e vazhdueshme të sistemit. Ide si relativizmi moral, dekonstruksioni i identitetit dhe mosbesimi ndaj çdo autoriteti institucional u bënë normë. Ky proces përputhet me atë që Bezmenov e quan demoralizim: shoqëria nuk ka më një busull morale, dhe çdo vlerë e trashëguar shihet me dyshim.

Faza e dytë, destabilizimi, pasqyrohet në përçarjen e institucioneve dhe në dobësimin e lidhjes shoqërore. Marrëdhëniet midis grupeve etnike, gjinive, klasave sociale përshkallëzohen në konflikt. Media e re, veçanërisht rrjetet sociale, amplifikojnë zemërimin dhe e kthejnë çdo debat në luftë kulturore. Në këtë klimë, radikalizimi i së majtës dhe fenomeni i njohur si “wokeism” gjejnë terren pjellor. Qëllimet e mira për barazi dhe drejtësi sociale shpesh kalojnë në dogma që nuk lejojnë më diskutim: kush nuk pajtohet etiketohët si reaksionar, ekstremist apo armik i progresit. Këtu lind “cancel culture”, një formë kontrolli psikologjik që përdor frikën e linçimit publik për të detyruar përputhjen me narrativën dominuese.

Në fazën e krizës, që Bezmenov e përshkruan si shpërthim të shpejtë, shoqëria vjen buzë përplasjes. Protesta masive, polarizim politik ekstrem, madje edhe dhunë në rrugë tregojnë se kontradiktat e mbledhura nuk mund të përmbahen më. Kërkohet një “zgjidhje e shpejtë”, shpesh përmes ndryshimeve drastike politike ose sociale. Është momenti kur shoqëria mund të pranojë masa që më parë do i kishte konsideruar të paimagjinueshme: kufizime të lirisë së shprehjes, ndryshime radikale ligjore, dhe kontroll më të madh mbi sjelljen publike.

Normalizimi është faza e fundit: pas krizës, rendi i ri prezantohet si i pashmangshëm. Shumë njerëz, të lodhur nga konfliktet, e pranojnë realitetin e ri thjesht për të pasur qetësi. Ndryshimet ideologjike, ligjore dhe kulturore bëhen “norma të reja”, dhe çdo rezistencë kundër tyre shihet si ekstremizëm. Ky cikël e mbyll procesin e transformimit të shoqërisë, duke krijuar një kulturë ku ideologjia e re nuk është më e diskutueshme, por e vetmja e pranueshme.

Psikologjia e turmave dhe politika e mendjes

Nga këndvështrimi i psikologjisë sociale, ky proces shpjegon pse individët shpesh veprojnë në kundërshtim me interesat e tyre afatgjata. Turmat janë të prira të ndjekin emocionet dhe jo arsyen, dhe media luan rolin e katalizatorit. Kur njerëzit bombardohen me mesazhe që u thonë se sistemi është i korruptuar, se historia e tyre është e turpshme dhe se çdo vlerë tradicionale është shtypëse, ata zhvillojnë një gjendje ankthi kolektiv. Në këtë gjendje, ata janë gati të pranojnë ideologji të reja si shpëtim dhe lidership autoritar që premton “të bëjë drejtësi”.

Nga pikëpamja filozofike, kjo krizë mund të shihet si manifestim i nihilizmit që Nietzsche paralajmëroi: shkatërrimi i vlerave të vjetra pa zëvendësimin e tyre me të reja të forta. Rezultati është një shoqëri që endet në relativizëm, ku e vërteta shihet si konstrukt dhe jo si diçka objektive. Ky relativizëm e bën të vështirë ndërtimin e një baze të përbashkët për dialog politik dhe i hap rrugën diktaturës së opinionit publik, ku një pakicë e zhurmshme përcakton çfarë lejohet të thuhet dhe çfarë jo.

Politika si luftë narrative

Politika, në fund të fundit, bëhet një luftë narrative: kush kontrollon fjalorin, kontrollon mendjen. Për këtë arsye, liria e shprehjes është themeli i çdo shoqërie të lirë. Por sot, liria e shprehjes shpesh vihet në pikëpyetje në emër të mbrojtjes së ndjenjave apo të “sigurisë psikologjike”. Ky tension midis lirisë dhe kontrollit është shenja më e qartë se Perëndimi po kalon në një fazë normalizimi të një rendi të ri ideologjik. Shoqëria po e pranon autocensurën si normë morale dhe kjo është pikërisht ajo që Bezmenov paralajmëronte.

Për të shmangur fatin që Bezmenov paralajmëroi, shoqëritë perëndimore duhet të rikthejnë kulturën e debatit të hapur dhe arsimin që mëson mendimin kritik, jo indoktrinimin. Psikologjia e masave duhet kuptuar, jo abuzuar. Vetëm duke pranuar pluralizmin e mendimeve dhe duke mbrojtur lirinë e individit, mund të krijojmë një shoqëri që nuk i nënshtrohet lehtësisht manipulimit ideologjik. Kjo nuk është vetëm çështje politike, por filozofike dhe morale: është çështje e shpirtit të qytetërimit perëndimor.